Van aanhoudende angst om besmet te worden met het coronavirus tot een gebrek aan controle over je toekomst. Het coronavirus heeft grote invloed op mensen met psychische klachten. “Vooral als de coronamaatregelen ingrijpen in ons sociale leven”, licht Mariëlle toe. “Zoals nu weer het geval is. Kwetsbare groepen hebben vaak al een beperkt aantal sociale contacten. Als die dan ook nog wegvallen, kan dat leiden tot sociaal isolement.”

En terwijl klachten als stress, angst en somberheid toenemen, werden veel therapietrajecten de afgelopen twee jaar stilgelegd, uitgesteld of (deels) online georganiseerd. Je kunt je wel voorstellen: dat heeft geen positieve invloed op het herstel.

Panel van 4.000 mensen

Al sinds het begin van de coronacrisis doet MIND onderzoek naar de gevolgen van de coronamaatregelen op cliënten in de ggz en hun naasten. De organisatie zet vragenlijsten uit onder een panel van 4.000 mensen en doet verdiepend onderzoek bij cliënten- en familieorganisaties.

“Onze respondenten variëren van mensen met lichte psychische klachten tot mensen met chronische psychiatrische aandoeningen”, vertelt Mariëlle. “Wat is de impact van de coronamaatregelen op hen? En op de zorg die ze nog krijgen?” Uit de onderzoeken die MIND tot nu deed, is duidelijk te zien dat psychische klachten toenemen bij aanscherping van de maatregelen en een stijging van de besmettingen. Bij versoepelingen worden de klachten enigszins minder, maar niet helemaal.

Blijvende negatieve gevolgen

Onlangs is het zevende onderzoek afgerond. Daaruit blijkt dat de helft van de mensen blijvende negatieve psychische gevolgen overhoudt aan de coronacrisis. Mariëlle: “Dat kun je natuurlijk nooit helemaal met zekerheid zeggen. Maar we hebben gevraagd van welke klachten ze al drie maanden of langer last hebben. En of ze verwachten dat die klachten het komende jaar aanhouden.”

Uit die antwoorden kwam geen positief beeld naar voren. Mariëlle verwacht een lange golf aan psychische klachten, ook als de coronacrisis straks voorbij is. De wachtlijsten voor de ggz zullen de komende jaren namelijk ook niet zomaar verdwenen zijn.

Kwetsbare jongeren

Om welke groepen het zoal gaat? “In het begin van de coronacrisis was er vooral veel aandacht voor kwetsbare ouderen”, blikt Mariëlle terug. “Zij kregen natuurlijk minder bezoek. Later werd duidelijk dat de jongere groep psychisch de meeste gevolgen ondervond van de coronamaatregelen.” Dat is ook terug te zien in de aandoeningen waarvoor meer hulp is gevraagd. De Nederlandse Zorgautoriteit monitort dat wekelijks.

“Jonge mensen zijn sowieso al kwetsbaarder”, zegt Mariëlle. “Veel psychische problemen uiten zich normaal gesproken tussen 15 en 25 jaar. Daar komt nu bovenop dat de ontwikkeling van jongeren stagneert. School of studie vindt digitaal plaats, sporten is lastig, jongeren hebben minder sociaal contact. Dat is voor iedereen heftig. En al helemaal voor jongeren die al aanleg hadden voor een psychische aandoening.” Zo is er bijvoorbeeld een duidelijke toename te zien in het aantal eetstoornissen.

De coronacrisis is een versneller geweest, denkt Mariëlle. Ook kan de pandemie zorgen voor een terugval van klachten die onder controle waren. “Stel dat je een angst- of dwangstoornis hebt, zoals smetvrees of hypochondrie. Dan heb je het nu niet makkelijk. Veel mensen met deze aandoeningen ervaren bijvoorbeeld stress als anderen de coronaregels niet naleven.”

Spanningen in de samenleving

Tegelijkertijd is er een nieuwe groep mensen met psychische klachten ontstaan, zegt de woordvoerder van MIND. “Bijvoorbeeld mensen die hun baan zijn verloren door de maatregelen of ondernemers die moeite hebben hun hoofd boven water te houden. Of mensen die in een sector werken waar momenteel veel spanning heerst, zoals de politie of zorg. En wat denk je van mensen die een naaste zijn verloren door corona? De kans is aanwezig dat deze mensen burn-out raken.”

Ook de polarisatie in de samenleving brengt stress met zich mee. Respondenten werden gevraagd wat ze nodig hebben om terug naar het ‘oude normaal’ te gaan. Het antwoord van sommigen: “Meer respect tussen mensen, meer empathie en meeleven met een ander. In plaats van het eigenbelang na te jagen.” Mariëlle: “Deze mensen weten uit ervaring hoe belangrijk het is dat je je geaccepteerd voelt in de samenleving. Ook als je een mening hebt die afwijkt van de norm, zoals ongevaccineerden.”  

Ook positieve effecten

Naast de negatieve gevolgen ziet MIND ook een groep die juist baat heeft bij de coronaperiode. Bijna een derde (31 procent) zegt tevreden te zijn met de huidige situatie (in oktober) en dat dit zo mag blijven. Veel van deze mensen ervaren tijdens de lockdowns een gevoel van rust. Minder prikkels, minder sociale druk, minder lichamelijk contact. Bij een versoepeling van de maatregelen voelen zij weer meer stress. “Het vele thuiszijn voelde veilig voor mij”, zei een van de cliënten. “Ik hoefde minder activiteiten buitenshuis aan te gaan, deze activiteiten leveren mij nu weer meer spanning op.”

Groter beroep op netwerk

De veranderingen in de zorg hebben een grote impact gehad op veel cliënten. Ongeveer de helft van de respondenten geeft aan online zorg onpersoonlijker en minder effectief te vinden. Bijvoorbeeld vanwege een slechte internetverbinding. Of omdat ze het lastig vinden vrijuit te spreken met huisgenoten in de buurt. “Het gevolg is dat cliënten een groter beroep doen op hun netwerk, zegt Mariëlle ernstig. “Waardoor naasten soms ook weer een zorgvraag ontwikkelen.”

Oog voor mentale gevolgen

MIND heeft zich vanaf het begin van de coronacrisis hard gemaakt voor speciale richtlijnen rondom  de ggz en corona. Denk aan het openhouden van voorzieningen buiten de reguliere zorg, zoals inloopcentra. De organisatie is aanwezig bij alle overleggen over de ggz en corona, en geeft de uitkomsten van onderzoeken mee aan het OMT. “Zo hebben we er bijvoorbeeld voor gezorgd dat de overheid uitzonderingen maakte voor mensen die vanwege hun aandoening of trauma geen mondkapje kunnen dragen.”

Tip voor zorgverleners

Tot slot heeft Mariëlle nog een tip voor zorgverleners die in de ggz werken. “Probeer te kijken naar wat wél mogelijk is. Kan iets vanwege capaciteitsgebrek of door de coronamaatregelen niet doorgaan? Zoek dan samen met de cliënt en eventuele naasten naar een alternatief. Misschien kunnen ze in contact komen met lotgenoten? Of langsgaan bij een praktijkondersteuner? Laat mensen met psychische klachten in ieder geval niet aan hun lot over. Ga het gesprek aan en maak een begin.”

Door: Nationale Zorggids / Bente Schreurs