Een winterdepressie of winterdip is geen ongemak dat je tijdens de donkere dagen voor lief moet nemen, maar een seizoensgebonden stoornis die diep kan ingrijpen. Het is een Seasonal Affective Disorder (SAD), in medisch jargon. De meest voorkomende klachten zijn: oververmoeidheid, behoefte aan slaap, toenemende eetlust en donkere gedachten. Bij sommigen leiden de klachten tot disfunctioneren, onder meer door ernstige concentratiestoornissen. In dat geval spreken we echt van een depressie. In alle andere gevallen spreken we van een winterdip. Die doet voor de persoon die er last van heeft niet voor de depressie onder. Lisette Rops: “Functioneren gaat nog net, met de moed der wanhoop, maar men sleept zich als een molletje door het leven, zoals een cliënt het uitdrukte.”

 

Er is écht iets aan de hand. De oorzaak van de winterdepressie of –dip, die zich vaker lijkt te manifesteren bij vrouwen dan bij mannen, is zo goed als zeker een verstoring van de biologische klok. Deze loopt op licht en raakt van slag zodra de dagen korter worden. Daglicht remt het slaaphormoon melatonine af. Bij gebrek aan daglicht veroorzaakt overproductie van het hormoon aanhoudende vermoeidheid. Het slaaphormoon heeft bovendien een negatieve werking op andere stemmingsbepalende hormonen. Waarom de ene mens hier gevoeliger voor is dan de andere en vrouwen er relatief meer last van hebben, is niet bekend.

 

 

Wel weten we dat 3 tot 4 procent van alle Nederlanders lijdt aan een winterdepressie. Daarbovenop heeft bijna één op de tien Nederlanders last van een winterdip, waarbij de ernst van de klachten sterk wisselt.  In beide gevallen is serieuze aandacht vereist, temeer omdat er een adequate behandeling voorhanden is: lichttherapie. Die zou overal snel en laagdrempelig toegankelijk moeten zijn, na een doorverwijzing door de huisarts en met een vergoeding vanuit het basispakket. Dat is nog allerminst het geval.

 

Toeval of niet, in lichtstad Eindhoven zet de ggz vol in op lichttherapie. Ambassadeur van de behandeling is Lisette Rops, psychiater en manager van het GGzE Team Bipolair. “Over de effectiviteit van de lichttherapie, ook bij cliënten met een bipolaire stoornis, bestaat geen twijfel meer. De resultaten zijn indrukwekkend. Het werkt snel en is nauwelijks belastend, in tegenstelling tot antidepressiva. Daarom moeten we als sector alles op alles zetten om deze ‘charmante’ behandeling voor iedereen toegankelijk te maken, snel en betaalbaar.”

 

 

GGzE geeft het goede voorbeeld. Lisette Rops en haar team zijn hard bezig met de realisatie van een innovatief ‘licht- en leefstijlcafé’. Het moet een gezellige plek worden waar mensen gemakkelijk binnenlopen voor energie en inspiratie, met inbegrip van een kop koffie en een gezond ontbijt. De lichttherapie wordt gecombineerd met online coaching op maat, waarbij de nadruk ligt op een gezonde levensstijl, wat ook helpt tegen depressies. Het ‘café’ opent in oktober 2019 zijn deuren. Daar gaat een intensieve voorlichtings- en informatiecampagne aan vooraf richting ggz-behandelaren en huisartsen in de regio.

 

Lisette: “De huisarts is vaak het eerste aanspreekpunt voor mensen met depressieklachten. Wij zetten in op een mentaliteitsverandering en zeggen: grijp niet te snel naar medicatie, maar stuur cliënten meteen door naar ons lichtcafé. Een voorwaarde is dan wel dat mensen snel bij ons terecht kunnen. Wij willen vanaf volgend jaar oktober garanderen dat iedereen binnen vijf dagen kan beginnen met een behandeling op maat. Dat is een unicum en we hopen dat de resultaten laten zien dat dit initiatief in heel Nederland navolging verdient.”

 

 

Met een lichttherapie ‘reset’ je de biologische klok en rem je de aanmaak van het slaaphormoon melatonine af. Het lichaam komt weer in zijn natuurlijke dag- en nachtritme. Voor de meeste cliënten volstaat een half uur per dag. Je zit dan voor een daglichtlamp die helder wit licht uitstraalt (10.000 lux), zonder gezondheidsrisico’s voor je huid. De ervaring bij de behandelaren van GGzE is dat de therapie bij het leeuwendeel van de cliënten binnen een week effect sorteert. Wetenschappelijk onderzoek bekrachtigt dit. Klachten smelten bij wijze van spreken als sneeuw door de zon.

 

Daglichtlampen zijn vrij te koop en zelfs te huur. Je kunt de depressiebehandeling dus thuis ondergaan. GGzE-psychiater Lisette Rops voelt meer voor begeleiding. Voor cliënten met een bipolaire stoornis is dat zelfs vereist, vanwege het risico op een manische reactie. Lisette: “Met de juiste begeleiding kun je een behandelplan op maat maken en het proces controleren en bijsturen. Een extra voordeel is dat je mensen uit een dreigend isolement haalt en zorgt voor ritme en sociale contacten. Het mooist is als cliënten straks op de fiets naar ons licht- en leefstijlcafé komen, want ook beweging en buitenlucht helpen bij het verminderen van depressieve klachten.”

 

Een winterdepressie laat zich dus uitstekend behandelen en dat is goed nieuws voor al diegenen die er jaarlijks onder gebukt gaan. Om dat goede nieuws bij zoveel mogelijk mensen tussen de oren te krijgen, zijn voorlichting en acceptatie essentieel. Daarom startte het landelijk platform MIND vorig jaar met de organisatie van de MIND Blue Monday Run, gehouden op de derde maandag van januari, naar verluidt de meest depressieve dag van het jaar. Het hardloopevenement sloeg enorm aan, met meer dan vijftig lokale initiatieven in heel Nederland. Ook dit jaar is er een MIND Blue Monday Run georganiseerd, op maandag 21 januari, om precies te zijn.

 

Er is deze keer een bijzondere sponsoractie aan verbonden. MIND zamelt tijdens het hardloopevenement geld in voor de ontwikkeling van ABI, een app vol informatie en tips voor mensen die in hun omgeving te maken krijgen met iemand met een depressie. ABI komt voort uit een afstudeerproject van een studente Communicatie & Multimedia Design uit Friesland, die zelf herstelde van een depressie en haar ervaringen wil delen. MIND hoopt voldoende geld op te halen om de app dit jaar op de markt te kunnen brengen.

 

 

MIND (wijzijnmind.nl) zet zich als fondsenwerver en koepel van cliënten- en familieorganisaties in voor meer kennis van en inzicht in het ontstaan, behandelen en voorkomen van psychische problemen. Daarnaast is het platform direct actief als hulpverlener, telefonisch en online. Mensen met klachten kunnen anoniem bellen, chatten en mailen met MIND Korrelatie. Ook uit deze hulpverleningspraktijk blijkt dat de winterdepressie een serieuze kwestie is. “Zodra in oktober de blaadjes gaan vallen, krijgen we het snel drukker,” vertelt Kirsten de Kok. “Dan stromen de vragen over gevoelens van neerslachtigheid, extreme vermoeidheid en donkere gedachten binnen.” 

 

Kirsten zit als psychologe zelf aan de telefoon bij MIND Korrelatie. Ze hoort de klachten uit de eerste hand en zegt: “De scheidslijn tussen een winterdepressie of winterdip is dun. Voor wie ermee worstelt, is de gebruikte terminologie niet van belang. Mensen zitten met een probleem en willen daar zo gauw mogelijk vanaf. Wij proberen ons een beeld te vormen van de ernst en de situatie. Heeft men al iets ondernomen om de gevoelens van somberheid te doorbreken? Is er iemand in de omgeving om in vertrouwen te nemen? We luisteren goed en onbevooroordeeld naar de signalen en brengen op basis daarvan advies uit.”

 

Wie winterse depressiegevoelens ondervindt, kan veel zelf doen om de cirkel te doorbreken. Mensen opzoeken, praten over je gevoelens, de buitenlucht in, wandelen, fietsen, het zijn allemaal activiteiten die helpen een depressieve periode te overwinnen. Kirsten: “Maar als de klachten elk jaar terugkomen en langer dan een week aanhouden en verergeren, is het zaak om professionele hulp in te roepen. Hoe eerder je ingrijpt, hoe beter. De eerste stap is een bezoek aan de huisarts. De kans is groot dat die een lichttherapie voorschrijft. Dat is gemakkelijk uitvoerbaar en in de meeste gevallen effectief. Daarbij zijn wachttijden en financiële drempels onacceptabel. Dat die nog steeds bestaan, maakt ons extra strijdbaar. Daarom juichen we het initiatief in Eindhoven toe. Als we met zijn allen erkennen dat een winterdepressie een serieuze tijdelijke stoornis is, waar een goede behandeling voor bestaat, komen we dichter bij de oplossing.”

 

Goede informatie over een winterdepressie en (behandel)tips zijn te vinden op https://kenniscentrumwinterdepressie.nl en https://mindblue.nl/depressie/winterdepressie. Op laatstgenoemde website kun je ook een test maken om erachter te komen of je gevoelig bent voor de winterblues.